Inngangur - sýklalyf og hugtök

Question 1

Notkun sýklalyfja á íslandi
- innan og utan heilbrigðisstofnana

Answer 1

• Notkun innan heilbrigðisstofnana = 10%
• Notkun utan heilbrigðisstofnana = 90%

Question 2

Hverjar eru afleiðingar af réttri og rangri notkun á sýklalyfjum?

Answer 2

• Sýklalyf valda 1 af 5 lyfjatengdum atvikum
• Sýklalyf eru mikilvægasti áhættuþáttur C.diff iðrasýkingar
• Sýklalyfjanotkun ýtir undir þróun ónæmra sýkla
• Vaxandi vitneskja um áhrif breytinga í þarmaflórumengi á heilsufar

Question 3

Hvernig er myndun sýklalyfjaónæmis í 4 skrefum?

Answer 3

1. Jafnvægi ‘‘homestasis’’: FJöldi sýkla, fáir ónæmir fyrir sýklalyfjum
2. Sýklalyfja þrýstingur: Sýklalyf hafa áhrif á næma sýkla, bæði sem valda sjúkdómum og þeim er viðhalda heilbrigði
3. Ójafnvægi ‘‘dysbiosis’’: Sýklar ónæmir fyrir áhrifum sýklalyfja vaxa og dafna
4. Útbreiðsla ónæmis: sumir sýklar deila ónæmisgenum

Question 4

Hvernig virkar skífupróf

Answer 4

Skífa með föstum lyfjastyrk og því ekki hægt að fá lyfjastyrk sem hemur vöxt en stærð hreins svæðis í milimetrum umhverfis skífu segir til um virkni lyfs

Question 5

Hvernig virkar E-test?

Answer 5

Fyrirfram ákv stigull af styrk lyfs í strimli. Hægt að lesa af lyfjastyrk sem hemur vöxt t.d MIC 1,0

Question 6

Hverjir eru flokkar sýklalyfja?

Answer 6

1. Á hvaða ferli/hluta bakteríunnar virkar lyfið
   > flokkun: eftir verkunarhætti (áhrif á frumuvegg, efnaskipti o.s.frv)
2. Hefur lyfið áhrif á margar/fáar bakteríutegundir
   > flokkun: eftir virknisviði (breiðvirk/þröngvirk)
3. Eftir áhrifum á vöxt baktería
   > flokkun: bakteríudrepandi eða bakteríuhamlandi
4. Hvers konar bakteríur það virkar helst á samkv grams litun
   > flokkun: gram-jákv og gram-neikv

Question 7

Hvað eru Dreifkjörnungar?

Answer 7

• 1 litningur í frymi
• frumuhimna ÁN steróla
• Ríbósóm (50S/30S)
• Frumuveggur (peptidoglycan)

Question 8

Hvað eru heilkjörnungar?

Answer 8

• Litningar innan kjarnahimn
• frumuhimna MEÐ sterólum
• Ríbósóm (60S/40S)

Question 9

Hvað er sérhæfð svörun ?

Answer 9

Nýta líffræðilegan mun milli hýsils og sýkingarvalds
Getur verið annað hvort:
- EIGINDLEGUR: meðferð er miðuð að eiginleika sem bundinn er við sýkingarvald (þ.e.a.s frumur manna hafa ekki frumuvegg)
> t.d frumuveggur og penicillin

• MAGNBUNDINN: skammtur sem þarf til að hafa áhrif á sýkingarvald er munlægri en sá sem hefur áhrif á hýsil
  > sértæki dihydrofolate reductasa í hýsli / sýkingarvald og trimethoprim

Question 10

Áhrif á vöxt baktería
- Bakteríudrepandi

Answer 10

• Drepa bakteríurnar
• sérstaklega mikilvæg ef varnir líkamans eru skertar eða staðsetning sýkingar gerir meðferð erfiða: hjartaþelsbólga, heilahimnubólga, mikið ónæmisbældir einstaklingar
  > dæmi: Penicillin

Question 11

Áhrif á vöxt baktería
- Bakteríuhamlandi

Answer 11

• Hemja vöxt sýkla
• má nota ef varnir líkamans eru í lagi
• víðtæk not í meðhöndlun á smitsjúkdómum
  > dæmi: DOxycycline

Question 12

Samlífi við sýkla
- Hvað er sýklun?

Answer 12

• t.d örverur á yfirborði þekjufruma / framandi hluta (s.s þvaglegg) án þess að valda sýkingu
• nær yfir bæði gistilífsflóru sem og meira meinvaldandi skammtímaflóru
  > dæmi: Staphylococcus aureus ræktast úr nefstroki tekið við skimun

EKKI þörf á sýklalyfi

Question 13

Samlífi við sýkla
- Hvað er sýking?

Answer 13

• Brestir í samlífi gistilífsflóru og hýsils
• hýsill útsettur fyrir meinvald
  > dæmi: STaphylococcus aureus ræktast úr blóði einstaklings með hita og sáran bakverk

ábending fyrir notun sýklalyfs

Question 14

Grunnatriði meðferðar sýkinga - markmið meðferðar
- í lækningskyni

Answer 14

• uppræting sýkingar (t.d lungnabólgu)
• tímalengd sýklalyfjameðferðar takmörkuð (upphaf og endir)
• venjulega dagar / vikur

Question 15

Grunnatriði meðferðar sýkinga - markmið meðferðar
- í forvarnarskyni

Answer 15

Fyrirbyggja sýkingu í einstaklingum í sérstakri áhættu fyrir uppkomu ákv sýkinga
- forvörn gegn malaríu við dvöl á malaríusvæði
- forvörn gegn endurteknum þvagfærasýkingum
- forvörn gegn tækifærissýkingum í ónæmisbældum einstaklingum

Question 16

Grunnatriði meðferðar sýkinga - markmið meðferðar
- Að halda niðri þekktri sýkingu

Answer 16

Uppræting sýkingar ekki talin möguleg og markmið að bæla niður sýkingu með lyfjum
- sýktur gerviliður sem ekki er hægt að fjarlægja
- langvinn beinasýking

Question 17

Grunnatriði meðferðar sýkinga - markmið meðferðar
- Reynslu meðferð í lækningaskyni

Answer 17

• Meðferð í byrjun alvarlegra sýkinga ÁÐUR en nákvæmar upplýsingar um sýkingarvald liggja fyrir
• Byggir á klínísku mati, mismunagreiningum, reynslu og þekkingu á staðbundinni sýklafræði
• Dæmi:
  >Hiti, hósti, uppgangur, mæði og takverkur hægra megin
  > Algengustu sýkingavaldar eru hluti afefri öndunarvegaflóru (t.d. S. pneumoniae, Hemophilus spp.,Mycoplasma eða Legionella spp.)
  > Meðferð miðar af ofangreindu og oftsamsett úr tveimur lyfjum (t.d. amoxicillin og azithromycin

Question 18

Grunnatriði meðferðar sýkinga - markmið meðferðar
- Aðlöguð meðferð í lækningarskyni

Answer 18

Aðlöguð (definitive) meðferð
- Sýkillinn þekktur (Hrákasýni með S. pneumoniae)
- Niðurstaða næmisprófs liggur fyrir (S. pneumoniae næmur fyrir penicillin)
- Sýklalyfjaval aðlagað að virkasta lyfi með þrengsta virknisviðið
> Amoxicillin sýra stöðuð (óþarflega breiðvirkt lyf)
> Azithromycin stöðvað (óþarft lyf)
> Meðferð hafin með penicillin (þröngt virknisvið, mjög virkt [bakteríudrepandi])

Question 19

Hvað er sýklalyfjagæsla ?

Answer 19

Kerfisbundin aðferð til að nota sýklalyf á sem bestan hátt
- Rétt lyf
- Réttur skammtur/skammtatíðni
- Rétt meðferðarlengd
- Rétt leið í sjúkling

Markmið að fyrirbyggja ofnotkun sýklalyfja og uppkomu sýklalyfjaónæmis