Berklalyf

Question 1

Hvað eru berklar?

Answer 1

• Smitsjúkdómur og er skaðvaldurinn sýrufasti stafurinn Mycobacterium tuberculosis (MTB)
• Berklar ná til allra landa og allra aldurshópa
• Meirihluti berklasýkinga (90%) eru í fullorðnum (>14 ára) og tvöfalt fleiri karlar eru sýktir af berklum en konur
• Algengi berkla er mjög misjafnt eftir löndum

Question 2

Hvar eru berklar á listanum yfir algengustu dánarorsakir?

Answer 2

10unda algengasta dánarorsök á heimsvísu

Question 3

Hvar er berklasýking algengust í líkama?

Answer 3

í lungum en getur náð til annarra líffæra líka

Question 4

Hvernig smitast berklar?

Answer 4

Með loftúða og dropasmiti

Question 5

Hverjar eru 3 mögulegar útkomur eftir útsetningu fyrir berklum?

Answer 5

1. Ekkert smit
2. Berklasmit og virkir berklar (berklasýking), oftast í lungum
3. Berklasmit og leyndir berklar

Question 6

Hver er sérstaða berkla?

Answer 6

þeir skipta sér hægar en dæmigerðar bakteriur.
Ysta lag frumunnar vaxkennt, þykkt og hindrar aðgang lyfja að virknisetum

Question 7

Hver eru einkenni berkla?

Answer 7

hiti, nætursviti og bólgueinkenni

Question 8

Hver eru 4 aðal berklalyfin?

Answer 8

RIPE
- Rifampin
- Isoniazid
- Pyrazinamide
- Ethambutol

Question 9

Fyrir hvaða lyfi eru lyfjaónmæir berklar með ónæmi fyrir?

Answer 9

Rifampin resistant (RR-TB)

Question 10

Fyrir hvaða lyfjum eru fjölónæmir berklar ónæmir fyrir?

Answer 10

bæði fyrir Rifampin og Isoniazid

Question 11

í hvaða löndum er tæplega helmingur lyfjaónæmra berkla?

Answer 11

Indlandi, Kína og Rússlandi

Question 12

Afhverju á ekki að gefa bara 1 berklalyf í einu?

Answer 12

Ónæmi. Nú gefin 4 berklalyf í einu, svo 2 til að koma í veg fyrir að berklabakterían verði ónæm í meðferð

Question 13

Hvert er markmið lyfjameðferðar í virkri berklasýkingu?

Answer 13

Lækna sýkingu og hindra frekari útbreiðslu. Gert með fjöllyfjameðferð og fer fjöldi lyfja eftir lyfjanæmi berkla.
Lyfjanæmir berklar:
- 4 aðal lyfin í 2 mánuði (RIPE)
- 2 lyf í 4 mánuði í viðbót (Rifampine og Isoniazid)
Lyfjaónæmir berklar: breytileg meðfeðr og meðferðarlengd

Question 14

Hvert er markmið lyfjameðferðar í leyndum berklum?

Answer 14

Að koma í veg fyrir virka sýkingu síðar á lífsleiðinni
- 1-2 lyf í 3-9 mánuði
- Algengt að nota isoniazid í 9mán, Rifampin í 4mán eða Isoniazid og Rifampin í 3mán

Question 15

Hvenær er árangur berklalyfjameðferðar sem bestur?

Answer 15

þegar um lyfjanæma berkla er að ræða (82%) en þegar um lyfjaónæmi er að ræða (55%)

Question 16

Verkun Rifampin?

Answer 16

Rifampin hemur DNA-háðan RNA-polymerasa í dreifkjörnungum

Question 17

Verkun Pyrazinamide ?

Answer 17

Talið að það hindri myndun á fitusýrum (fatty acid synthetase I)

Question 18

Hver er verkunarháttur Isonaizid ?

Answer 18

• Hindrar myndun á mycolic sýur
• Ef bakterían skiptir sér hratt þá virkar Isoniazid bakteríudrepandi en annars bakteríuhemjandi

Question 19

Hvernig eru lyfjahvörf Isoniazid?

Answer 19

• Frásogast vel frá meltingarvegi
• Dreifast vel um vefi og inn í frumu (þ.m.t yfir BBB)
• Kemst inn í drep-hluta (caseous/necrotic) berklameinsemda
• Niðurbrot er háð erfðaþáttum (ekki skimað fyrir í daglegu starfi)
• Slow-acetylator (t 1/2 = 3klst, betri lyfjasvörun)
• Rapid-acetylator (t 1/2 = 1 klst)

Question 20

Ef um lyfjaónæmi er að ræða gegn Isoniazid hvað gerist þá?

Answer 20

þá er minnkað gegndræpi inn í frumu

Question 21

Hverjar eru helstu aukaverkanir Isoniazid?
- og milliverkanir

Answer 21

Aukaverkanir:
- Úttaugaskaði sérstaklega í einstaklingum með áhættu á skorti á B6 vítamíní (t.d sykursýki, meðganga, áfengisnotkun)
- Húðútbrot
- Hiti
- Lifraskaði (sameiginlegt með mörgum berklalyfjum)
- Beinmergsáhrif

Milliverkanir:
- Getur dregið úr niðurbroti ákveðinna flokaveiki lyfja

Question 22

Isonaizid er alltaf gefið með einu vítamíni, hvaða vítamín er það?

Answer 22

B6

Question 23

Hver eru 2 allra helstu lyfin?

Answer 23

Rifampin og Isoniazid allra mikilvægust

Question 24

Hver er verkunarháttur Rifampin?

Answer 24

Hemur DNA-háðan RNA-polymerasa í dreifkjörnungum (ekki heilkjörnungum) og hindrar myndun á messenger-RNA

Question 25

Hvernig eru lyfjahvörf Rifampin?

Answer 25

• Frásogast vel frá meltingarvegi
• Dreifst víða (m.a yfir BBB)
• Fer vel inn í átfrumur

Question 26

Afhverju má aldrei nota Rifampin eitt og sér?

Answer 26

því það er lágur þröskuldur fyrir ónæmi.
Eins skrefa stökkbreyting veldur breytingu á bindistað.

Question 27

Hverjar eru helstu aukaverkanir Rifampin?

Answer 27

• Litar líkamsvökva appelsínugula (t.d munnvatn, tár, þvag)
• húðútbrot
• hiti
• meltingarónot
• lifrarskaði með gulu (sameiginlegt með mörgum berklalyfjum)

Question 28

Hverjar eru milliverkanir Rifampin?

Answer 28

Sterkur hvati á niðurbrot ýmissa annarra lyfa (cytochrome P450 kerfi)
- Warfarín (mjög erfitt að blóðþynna)
- Sykursterar (minnkuð virkni)
- Morfín-skyld lyf (minnkuð virkni)
- Sykursýkilyf (minnkuð virkni)
- Kvenhormón (minnkuð virkni getnaðarvarnarpillu)
- Cyclosporin (hætta á höfnun líffæra)

Question 29

Hver er verkunarháttur Pyrazinamide ?

Answer 29

• Talið að hindri myndun á fitusýrum
• Virkar betur í súru umhverfi (s.s innan átfruma)
• Virkar eingöngu gegn berklabakteríum (M.tuberculosis)

Question 30

Hvernig eru lyfjahvörf Pyrazinamide?

Answer 30

• Frásogast vel frá meltingarvegi
• Dreifist vel um vefi (þ.m.t yfir BBB)

Question 31

Hverjar eru aukaverkanir Pyrazinamide?

Answer 31

• Eykur líkur á þvagsýrugigt (há gildi þvagsýru í blóði)
• það berklalyf sem líklegast til að valda LIFRARSKAÐA

þarf alltaf að upplýsa sjúkl og fylgjast vel með einkennum lifraskaða!

Question 32

Hver er verkunarháttur Ethambutol?

Answer 32

• Hindrar myndun á arabinogalactan hluta frumuveggjar
• Virkar eingöngu gegn berklabakteríum (M.tuberculosis)

Question 33

Afhverju ætti ekki að gefa Ethambutol eitt og sér?

Answer 33

því ónæmi myndast fljótt ef það er gefið eitt og sér

Question 34

Hvernig eru lyfjahvörf Ethambutol?

Answer 34

• Frásogast vel frá meltingarvegi
• Dreifist vel um vefi (nær meðferðarstyrk í MTK)

Question 35

Hverjar eru aukaverkanir Ethambutol?

Answer 35

• Augntaugar bóla (fyrstu einkenni eru erfiðleikar að aðgreina rauðan-grænan lit eða minnkuð sjónskerpa)
• Veldur EKKI lifrarskaða

þurfa skoðun augnlæknis við upphaf meðferðar og á meðan meðferð stendur!!