Geðrofslyf

Question 1

Hvað er dópamín og hvað gerir það

Answer 1

• Gegnir hlutverki í stjórnun og samhæfingu viðbragða allt frá einföldum hreyfingum upp í tilfinningaviðbrögð og hvatir
• Einnig áhrif á ýmsa vitræna starfsemi heilans eins og nám og minni

Question 2

Hvaða taugaboðefni er of mikið af í Geðrofssjúkdómum ?

Answer 2

of mikið af dópamíni

Question 3

Hvaða taugaboðefni er of mikið af í Maníu?

Answer 3

of mikið af dópamíni og noradrenalíni

Question 4

Hrörnun á hverju leiðir til Parkinson?

Answer 4

Hrörnun á dópamínfrumum í sortukjarna leiðir til Parkinsons sjúkdóms en

Question 5

Hvort verður skortur eða aukning á dópamíni í geðklofa?

Answer 5

Aukning

Question 6

Hvaða taugaboðefni og hvar, gegnir hlutverki varðandi stjórn tilfinninga, hvatir, fíkn o.fl?

Answer 6

Dópamín í limbíska hluta heilans

Question 7

Hvar er útbreiðsla dópamínvirka taugabrauta í heila?
og hvað hefur það stjórn á?

Answer 7

• Mest í djúpkjörnum (basal ganglia) og töluvert í framhluta heilabarkar
• Hefur áhrif á stjórn hreyfinga, atferli, skipulag hugsunar og stjórn hormóna (vaxtarhormón, prólaktiń)

Question 8

Dópamínviðtakar í MTK…

Answer 8

• Eru allir G-proteintengdir
• D1-fjölskyldan (undirflokkar: D1 og D5, D1 viðtakar útbreiddastir allra D-viðtaka í MTK)
• D2-fjölskyldan, mikilvægari lyfjafræðiðlega séð (fækkar í fíkn) (undirflokkar: D2, D3 og D4

Question 9

Hvað einkennir geðrof?

Answer 9

Alvarleg truflun á hugsun og skynjun þar sem einstaklingur missir raunveruleikatengsl.
Getur komið fram í fjölda kvilla og verið tímabundið eða langvinnt ástand.
Talið að ca 3/100 upplifi geðrof ehtíman ö há tíðni sjálfsmorða og félagslegra vandamála tengt geðrofi.

Question 10

Hver eru jákvæð einkenni geðrofs?

Answer 10

• Ranghugmyndir
• ofskynjanir
• hugsanatruflanir
• óreiðukennd og óeðlileg hegðun
• Stjarfi bæði í hugsun og hreyfingum

Question 11

Hver eru neikvæð einkenni geðrofs?

Answer 11

• Félagsfælni
• Flatar tilfinningar
• Óyndi, geta ekki glaðst - svipbrigðaleysi
• Tregða við að sinna daglegum athöfnum

Question 12

Hver er Dópamínkenning geðklofa?

Answer 12

Ofgnótt af dópamíni á ákv svæðum heilans.
Hægt að framkalla gðerof með því að gefa lyf sem örva losun dópamíns t.d amfetamín

Question 13

Hver er Glútamatkenning geðklofa?

Answer 13

Vanvirkni í glútamatkerfinu.
Hægt er að framkalla geðrof með því að gefa lyf sem blokka starfsemi glútamatviðtakans NMDA. Dæmi er ofskynjunarlyfið englaryk eða phencyclidine (PCP)

Question 14

Í geðrofssjúkdómum er algengt að einkenni þróist af stigi
- Hvernig lýsir það sér snemma í ferlinu ?

Answer 14

• Einbeitingaerfiðleikar
• Depurðareinkenni
• Svefntruflanir
• Vaxandi tortryggni gagnvart fólki / umhverfi
• Kvíði
• Félagsleg einangrun
• Sérkennilegar hugmyndir (eh óraunverulegt)

Question 15

Hvað gerir geðrofslyfið N05A

Answer 15

Blokka sértækt DA viðtaka og koma þannig í veg fyrir ofvirkni dópamíns. Eru dópamín antagónistar þ.e hafa sækni í viðtakann en ekki virkni.
Mismikil binding eftir lyfjum og flokkum

Dæmi: Clozapine og forðalyfið Paliperidonum palmitat sem má gefa í mánaðarlegum sprautum.

Question 16

Helstu lyf - fyrsta kynslóð
* Hvaða lyf?
* Verkunarháttur?
* helstu aukaverkanir?
* í hvaða formi?

Answer 16

• Chlorpromazine (ekki mikið nota í dag) og Haloperidol (Haldol)
• Verkunarháttur: Öflugur D2 viðtakablokki sem hefur miðlæga verkun og hefur í ráðlögðum skömmtum litla alfa-1 andadrenvirka verkun og enga andhistamín - eða andkólínvirka verkun
• Aukaverkanir: utanstrýtuáhrif á hreyfingu (truflun á vöðvaspennu, hvíldaróþol, Parkinsoneinkenni). Hækkun prólaktińs
• Form: til sem stungulyf og oft notað til að sprauta fólk niður úr geðrofi

Question 17

Helstu lyf - önnur kynslóð
* Hvaða lyf?
* Aukaverkanir?
* Kostur og galli

Answer 17

• Clozapine: virkar á fjölda viðtaka og hefur væga dópamín-viðtakahömlun á D1, D2, D3 og D5 viðtaka, en sýnir mikla sækni í D4 viðtaka
• Aukaverkanir: hvítkornafæð => fylgjast þarf með blóðmynd, þyngdaraukning, syfja, slæving, sundl, hraðtaktur, hægðatregða
  *Kostur: Verkar gegn jákvæðum einkennum þegar önnur lyf duga ekki af annarri kynslóð
• Galli: Hvað það verkar á mörg viðtakakerfi => fleiri aukaverkanir
• Aripíprazól: gert hefur verið ráð fyrir að áhrif þess á geðklofa og geðhvarfasýki 1 séu vegna örvunar á hluta á dópamín D2 og serótónín 5-HT1A viðtaka og vegna hömlunar serótónín 5-HT2A viðtaka
• Aukaverkanir: almennt þær sömu og af hinu lyfjunum s.s utanstrýtueinkenni, höfuðverkur, svefnleysi, ógelði
• Kostur: almennt minni aukaverkanir en af hinum atypicals. oft notað hjá börnum
• Galli: ekki eins öflugt, stundum notað með til að lækka skammta á hinu lyfinu

Question 18

það sem vert er að hafa í huga með meðferð

Answer 18

• Sjúkdómsinnsæi þeirra sem þjást af geðklofa er oft mjög skert og stundum ekkert. Nærgætni er því gulls í gildi þegar við sinnum þessum sjúklingum
• þá henta forðalyf oft best þar sem sjúlingar skynja ekki að þeir þurfa á meðferð að halda ogmeðferðarheldni þeirra því oft léleg.
• þessi lyf eru nokkurn tíma að ná fullri virkni en virknin helst jafnframt í nokkurn tíma eftir að töku er hætt.

Question 19

Önnur not/ábendingar geðrofslyfja

Answer 19

• Við geðhvarfasýki (bipolar sjúkdómi) - oflæti
• Við hegðunarvandamálum hjá börnum
• Sem viðbótarmeðferð við kvíða/svefnvandamálum (quetapinum)