Otępienia Flashcards
(60 cards)
1
Q
Definicja demencji
A
• Znaczące pogorszenie w zakresie jednej lub więcej domen poznawczych:
- zgłaszane przez pacjenta, zaobserwowane przez rodzinę/znajomych lub lekarza
- potwierdzone w badaniu neuropsychologicznym (>2 SD od normy) lub formalnym badaniu klinicznym
• Zaburzenia wpływają znacząco na aktywności dnia codziennego
2
Q
Definicja otępienia
A
- Zaburzenia poznawcze są obecne nie tylko w trakcie epizodów delirium
- Zaburzenia poznawcze nie wynikają z innej choroby (np. depresja, schizofrenia)
3
Q
Otępienie: domeny poznawcze - uwaga(4)
A
-łatwa dystrakcja;
problemy z -zapamiętywaniem tego, co właśnie było powiedziane;
-dłuższy czas wykonywania zadań, zwłaszcza jeżeli działa równocześnie kilka bodźców;
-problemy z obliczeniami pamięciowymi
4
Q
Otępienie: domeny poznawcze - funkcje wykonawcze(6)
A
- zaburzenia planowania i podejmowania decyzji;
- problemy ze złożonymi zadaniami;
- problemy z myśleniem abstrakcyjnym;
- brak inicjatywy;
- zaburzenia osądu;
- brak „elastyczności” działania
5
Q
Otępienie: domeny poznawcze - pamięć i uczenie się(4)
A
- problemy z przypominaniem sobie zdarzeń, zwłaszcza nowych;
- problem z zapamiętywaniem, np. listy zakupów;
- zaburzenia orientacji w czasie i miejscu;
- odkładanie przedmiotów na niewłaściwe miejsce
6
Q
Otępienie: domeny poznawcze - język(4)
A
- problemy ze znajdywaniem słów;
- problemy ze zrozumieniem znaczenia słów;
- agramatyzmy;
- używanie ogólnych określeń („ta rzecz”, „wiesz co mam na myśli”)
7
Q
Otępienie: domeny poznawcze - funkcje wzrokowo-przestrzenne i umiejętności percepcyjno-motoryczne(3)
A
- gubienie się w znanych sobie miejscach;
- zaburzenia nawigacji;
- zaburzenia w posługiwaniu się przedmiotami (np. prowadzenie auta, używanie noża, pilota itd.)
8
Q
Otępienie: domeny poznawcze - funkcje społeczne(6)
A
- odhamowanie,
- apatia,
- brak empatii,
- nieadekwatne zachowanie,
- brak osądu,
- izolacja społeczna
9
Q
Otępienie - najczęstsze przyczyny
A
- Ch. Alzheimera (AD) - najczęściej!!
- Otępienie naczyniopochodne (VD)
- Otępienie z ciałami Lewiego (LBD)
- Otępienie czołowo-skroniowe (FTD)
10
Q
Otępienie - wiek zachorowania
A
70-80rok życia (może być od 60)
11
Q
Neuropatologia w chorobie Alzheimera
A
Nieprawidłowa transformacja APP (białka prekursorowego amyloidu) w amyloid Abeta (przez beta-sekretazę)
Gromadzenie białka Abeta (AD jest zatem amyloidozą)
Agregacje białka MAP-tau - AD jest więc tauopatią(wtórną)
12
Q
AD - jaki wiek, ile trwa choroba, jakie ma fazy, dziedziczenie
A
- Najczęstsza przyczyna otępienia
- Średnia wieku w postaci sporadycznej: 80 lat
- Średni czas trwania choroby: 8 – 10 lat
- Faza prodromalna i przedkliniczna: 2 dekady przed początkiem objawów
- <1% postacie rodzinne, autosomalnie dominujące (średnia wieku: 45 lat): mutacje genów APP, PS1 i PS2
13
Q
Czynniki ryzyka AD (8) - ogólne
A
- Wiek
- Cukrzyca
- Nadciśnienie tętnicze (w średnim wieku)
- Otyłość (w średnim wieku)
- Mała aktywność fizyczna
- Niskie wykształcenie
- Palenie papierosów
- Depresja
14
Q
Czynniki ryzyka AD - genetyczne
A
• Genotyp APOE -Homozygota APOE 4: 12x↑ ryzyko AD -Heterozygota APOE 4: 3x↑ ryzyko AD -Allel APOE2: ↓ ryzyko AD -APOE 4: nie wpływa na produkcję β-amyloidu, ale ↑ jego odkładanie w mózgu
15
Q
Kryteria diagnostyczne AD - kryteria osiowe
A
Obecność znaczących i występujących na początku choroby zaburzeń pamięci epizodycznej:
- Stopniowe i postępujące zaburzenia pamięci występujące w okresie dłuższym niż 6 miesięcy (zgłaszana przez pacjenta lub osobę dobrze znającą pacjenta)
- Obiektywne dowody na znaczące upośledzenie pamięci epizodycznej (zaburzenia pamięci nie poprawiają się po podaniu wskazówek ułatwiających przypominanie)
- Zaburzenia pamięci epizodycznej mogą być objawem izolowanym lub mogą im towarzyszyć inne zaburzenia funkcji poznawczych
16
Q
Kryteria diagnostyczne AD - kryteria wspierające
A
> =1z:
1. Atrofia przyśrodkowej części płata skroniowego
- Nieprawidłowe biomarkery w PMR: (↓Aβ42, ↑tau, ↑fosfo-tau)
- Nieprawidłowy wynik badania PET (↓metabolizm glukozy w rejonie skroniowo-ciemieniowym; ↑wychwyt ligandów wiążących się z Aβ lub tau)
- Obecność patogennej mutacji w przypadkach postaci rodzinnych o dziedziczeniu AD.
17
Q
Kryteria wykluczające AD (9)
A
- Nagły początek
- Wczesne występowanie objawów takich jak zaburzenia chodu, napady epi, zaburzenia zachowania
- Obecność objawów ogniskowych
- Wczesne występowanie objawów pozapiramidowych
- Obecność innej postaci otępienia przebiegającej z zaburzeniami pamięci
- Depresja
- Choroby naczyniowe mózgu
- Uszkodzenia toksyczne lub metaboliczne mózgu
- Nieprawidłowości sygnału MRI w zakresie płatów skroniowych wtórne do etiologii zapalnej lub naczyniowej
18
Q
Biomarkery AD (7)
A
- Poziom Aβ w PMR
- Poziom białka tau(tTau)/ fosfotylowanego tau(pTau) w PMR (wzrasta) (kombinacja 1+2 – czułość 85-94%, specyficzność 83-100%)
- PiB PET – (gromadzenie amyloidu)
- Wolumetryczna ocena hipokampa (zaniku)
- Stopień (rate) atrofii mózgu
- FDG-PET (ocena metabolizmu)
• Biomarkery odczynu zapalnego i stresu
oksydatywnego (cytokiny, isoprostany)
19
Q
Leczenie AD
A
- Leki pro-kognitywne (inhibitory acetylocholinoesterazy, antagoniści receptora NMDA): spowalniają narastanie zaburzeń poznawczych w ciągu 6-9 miesięcy od rozpoczęcia terapii
- Leczenie objawów neuropsychiatrycznych (objawy psychotyczne, pobudzenie, zaburzenia snu, depresja, apatia)
- Terapia poznawcza/zajęcia socjalne
20
Q
Otępienie naczyniopochodne (VD) - kryteria
A
• Pogorszenie sprawności funkcji poznawczych w zakresie co najmniej 2
domen:
(uwaga/funkcje wykonawcze, pamięć, język, funkcje wzrokowo-przestrzenne)
o natężeniu dostatecznym, aby wpływać niekorzystnie na codzienne funkcjonowanie
- Obecność zmian naczyniopochodnych w neuroobrazowaniu
- Istnieje wyraźny związek czasowy pomiędzy epizodem naczyniowym a początkiem otępienia lub istnieje wyraźny związek pomiędzy natężeniem i rodzajem zaburzeń poznawczych a obecnością rozlanych, podkorowych zmian naczyniopochodnyc
21
Q
Otępienie naczyniopochodne (VD) - klasyfikacja(7)
A
- Otępienie wieloozawałowe
- Krwotok domózgowy (śródmiąższowy lub mikrokrwawienia)
- Zawał w miejscu strategicznym (mały zawał we wzgórzu, zakręcie kątowym, jądrach podstawy)
- Przewlekłe niedokrwienie podkorowe: najczęstsza forma VD, w NMR – zmiany w istocie białej i ogniska lakunarne
- Globalna hipoperfuzja mózgu (zatrzymanie krążenia, okluzja tętnicy szyjnej, ciężka niewydolność krążenia, dużego st. niedociśnienie)
- Otępienie mieszane (AD+VD)
- Specyficzne arteriopatie o podłożu genetycznym (np. CADASIL, angiopatia amyloidowa)
22
Q
Otępienie naczyniopochodne (VD) - obrazowanie
A
Świeży mały zawał podkorowy - hiperintensywny w DWI
Hiperintensywność istoty białej w FLAIR
Hiperintensywnie z czarną dziurą w środku - lakunarnie we FLAIR
Przestrzeń okołonaczyniowa:
- hiperintensywna w T2
- hipointensywna w T1/FLAIR
Mikrokrwotoki śródmózgowe - hipointensywne w T2/SWI
23
Q
Otępienie naczyniopochodne (VD) - badanie neuropsychologiczne
A
- Żaden pojedynczy test neuropsychologiczny nie różnicuje VD od AD i innych form otępienia
- Zwykle funkcje wykonawcze są bardziej upośledzone niż pamięć
24
Q
Otępienie naczyniopochodne (VD) - leczenie
A
- Prewencja: kontrola naczyniowych czynników ryzyka
- Inhibitory acetylocholinesterazy (niewielka skuteczność)
- Rehabilitacja kognitywna
25
Otępienie z ciałkami Lewy'ego (LBD) - spektrum
* Otępienie z ciałami Lewego (otępienie i parkinsonizm występują równocześnie lub otępienie pojawia się w ciągu 1 roku od początku objawów ruchowych)
* Choroba Parkinsona z otępieniem (otępienie występuje po roku lub później od początku objawów ruchowych)
26
Otępienie z ciałkami Lewy'ego (LBD) - patologia
* Złogi α-synukleiny w pniu mózgu oraz układzie limbicznym i korze nowej (ciała Lewiego)
* Utrata neuronów dopaminergicznych w śródmózgowiu
* Utrata neuronów cholinergicznych w jądrach przodomózgowia
27
Otępienie z ciałkami Lewy'ego (LBD) - diagnoza - objawy centralne
Otępienie
| Zaburzenia uwagi, funkcji wykonawczych i wzrokowo-przestrzennych
28
Otępienie z ciałkami Lewy'ego (LBD) - diagnoza - objawy osiowe
Fluktuacje w zakresie uwagi i czuwania (senność, drzemka)
Nawracające halucynacje wzrokowe
Parkinsonizm
29
Otępienie z ciałkami Lewy'ego (LBD) - diagnoza - objawy wspierające
* REM behaviour disorder
* Nadwrażliwość na neuroleptyki (nasilenie objawów parkinsonowskich i poznawczych po neuroleptykach)
* Objawy autonomiczne (zaparcia, hipotonia ortostatyczna, zaburzenia mikcji)
30
Otępienie z ciałkami Lewy'ego (LBD) - inne objawy
* Nawracające upadki i omdlenia
* Przejściowe utraty przytomności
* Urojenia
* Halucynacje inne niż wzrokowe
31
Otępienie z ciałkami Lewy'ego (LBD) - badania dodatkowe
* SPECT/PET: ↓wychwyt transportera dopaminy w jądrze ogoniastym i skorupie
* PET: hipometabolizm w płatach potylicznych
* Scyntygrafia serca (123I-metaiodobenzylguanidine): ↓unerwienie sympatyczne
32
Otępienie z ciałkami Lewy'ego (LBD) - leczenie objawowe
* Zaburzenia poznawcze: inhibitory acetylocholinesterazy, memantyna
* Parkinsonizm: L-dopa
* Objawy psychotyczne: inhibitory acetylocholinesterazy, klozapina, kwetiapina
* REM behaviour disorder: melatonina, klonazepam
33
Otępienie czołowo-skroniowe (FTD) - definicja
Zwyrodnienie czołowo-skroniowe: heterogenna pod kątem klinicznym, neuropatologicznym i genetycznym grupa chorób zajmujących przede wszystkim płaty czołowe lub skroniowe
34
Otępienie czołowo-skroniowe (FTD) - obejmuje 3 zespoły kliniczne:
1. Wariant behawioralny FTD (bvFTD)
2. Pierwotnie postępująca niepłynna afazja (nfvPPA)
3. Wariant semantyczny PPA (r-svPPA, l-svPPA)
35
Otępienie czołowo-skroniowe (FTD) - 3 główne manifestacje kliniczne:
1. Zaburzenia zachowania (bvFTD, r-svPPA)
2. Zaburzenia funkcji wykonawczych (bvFTD, l-svPPA)
3. Zaburzenia językowe (nfvPPA, svPPA)
36
Otępienie czołowo-skroniowe (FTD) - co może im towarzyszyć?
Mogą im towarzyszyć objawy choroby neuronu ruchowego lub
| parkinsonizmu
37
Otępienie czołowo-skroniowe (FTD) - 3 główne proteinopatie
tau, TDP-43, FUS
38
Otępienie czołowo-skroniowe (FTD) - 3 główne geny
MAPT, GRN, C9orf72
39
Otępienie czołowo-skroniowe (FTD) - jaki wiek, czas przeżycia, najczęstszy wariant, przebieg
* Wiek: 50-60 lat (<45 rż: 10%, 45-64 rż: 60%, >64 rż: 30%)
* Czas przeżycia od początku objawów: 6-11 lat
* Najczęstszy wariant (>50%): bvFTD
* Skryty początek, powolna progresja
* Pamięć i funkcje wzrokowo-przestrzenne zwykle zachowane w początkowej fazie choroby
40
Otępienie czołowo-skroniowe - wariant behawioralny (bvFTD) - objawy(7)
* Zmiany osobowości
* Odhamowanie
* Apatia/inercja
* Brak sympatii i empatii
* Zachowania stereotypowe, perseweracyjne i kompulsywne
* Hiperoralizm, zaburzenia łaknienia
* Brak wglądu w chorobę
41
Otępienie czołowo-skroniowe - wariant behawioralny (bvFTD) - objawy neuropsychologiczne
• Neuropsychologicznie: zaburzenia funkcji wykonawczych, uwagi oraz pamięci epizodycznej
• W badaniu neuropsychologicznym ważniejsza jest ocena zachowania pacjenta podczas wykonywania zadań niż surowe wyniki testów
• Wymaga różnicowania z chorobami psychiatrycznymi („FTD
phenocopy”)
42
Otępienie czołowo-skroniowe - wariant behawioralny (bvFTD) - objawy w mutacji C9orf72
* Mogą wystąpić objawy psychotyczne (omamy, urojenia): mutacja C9orf72
* 1 na 7 chorych rozwija chorobę neuronu ruchowego: mutacja C9orf72
43
Otępienie czołowo-skroniowe - wariant semantyczny (svFTD) - objawy
* Anomia
* Problemy z wyszukiwaniem słów
* Zaburzenia rozumienia pojedynczych słów
* Powierzchowna dysleksja i dysgrafia
* Zachowana płynność mowy i powtarzanie
* Zaburzenia zachowania (r-svFTD)
44
Pierwotnie postępująca niepłynna afazja (otępienie czołowo-skroniowe; nfv-PPA) - objawy
* Brak płynności mowy (mowa powolna, przerwy w mówieniu, zacinanie się)
* Agramatyzm (delecje, insercje, substytucje, transpozycje, dystorsje)
* Apraksja mowy (zaburzenia artykulacji)
* Problemy ze zrozumieniem skomplikowanych struktur syntaktycznych, ale zachowane rozumienie pojedynczych słów
* Może współistnieć z parkinsonizmem (PSP, CBD)
45
Otępienie czołowo-skroniowe (FTD) - neuroobrazowanie
Zanik i hipometabolizm w
płatach czołowych lub
skroniowych
46
Otępienie czołowo-skroniowe (FTD) - badanie genetyczne
* Dodatni wywiad rodzinny w kierunku otępienia: ≈40% (dziedziczenie AD: 10%)
* Za 60% postaci genetycznie uwarunkowanych odpowiadają mutacje w 3 genach: C9orf72, MAPT, GRN
* Badanie genetyczne wskazane u pacjentów z dodatnim wywiadem rodzinnym (AD) w kierunku otępienia, parkinsonizmu, choroby neuronu ruchowego lub psychozy o późnym początku
47
Otępienie czołowo-skroniowe (FTD) - leczenie
Odhamowanie, hiperoralizm, zachowania perseweracyjne: SSRI, trazodon
48
Szybko postępujące otępienie - w jakich chorobach?
* Choroby prionowe: choroba Creutzfeldta-Jacoba (CJD)
* Choroby zwyrodnieniowe mózgu: AD
* Autoimmunizacyjne i paranowotworowe zapalenia mózgu
* Wodogłowie normotensyjne
49
choroba Creutzfeldta-Jacoba (CJD) - kiedy szczyt zachorowania, średnia przeżycia
• Szczyt zachorowania: 7 dekada
(55-75 lat w postaci
sporadycznej)
• Średnia przeżycia: 6 m.
50
choroba Creutzfeldta-Jacoba (CJD) - postacie
* Postać sporadyczna: 85-95%
* Postać uwarunkowana genetycznie (mutacje genu PRNP): 10-15%
* Postacie nabyte: <1% (vCJD, postacie jatrogenne)
51
choroba Creutzfeldta-Jacoba (CJD) - objawy
```
• Szybko postępujące otępienie
• Zaburzenia zachowania/objawy psychiatryczne (dominują w postaci odzwierzęcej choroby)
• Objawy móżdżkowe
• Objawy piramidowe i pozapiramidowe
• Zaburzenia czucia
• Zaburzenia widzenia
• Niespecyficzne objawy prodromalne (bóle głowy, zawroty, zaburzenia snu i łaknienia,
zmęczenie, utrata masy ciała)
```
52
choroba Creutzfeldta-Jacoba (CJD) - diagnostyka obrazowa
sCJD(samoistna, sporadyczna): ↑ sygnału w j. ogoniastym, skorupie i
wzgórzu
vCJD(wariant): ↑sygnału w pulwinarze
Sygnał z kory (cortical ribboning) w DWI
53
choroba Creutzfeldta-Jacoba (CJD) - diagnostyka nieobrazowa
• EEG: periodyczne fale ostre
dwu- lub trójfazowe w sCJD (Nie są zwykle obecne na
początku choroby)
PMR:
• ↑14-3-3 (niespecyficzny marker uszkodzenia neuronalnego)
• RT-Quick: czułość – 70-90%, specyficzność – 99-100%
• vCJD: biopsja migdałka
54
Otępienie o podłożu autoimmunizacyjnym - objawy
* Podostry początek
* Fluktuacja objawów
* Ból głowy
* Zmiany zapalne w PMR (pleocytoza, ↑ białko, ↑ wskaźnik syntezy immunoglobulin, prążki oligoklonalne)
* Zmiany zapalne w mózgu (hipokamp)
* Obecność p-ciał anty-neuronalnych
55
Otępienie o podłożu autoimmunizacyjnym - postępowanie
* Poszukiwanie nowotworu
| * Leczenie immunomodulujące (sterydy, IVIG, rituximab, azatiopryna, cyklofosfamid)
56
Wodogłowie normotensyjne - definicja
* Wodogłowie komunikujące idiopatyczne lub związane z zaburzeniami resorpcji PMR (pozapalne, po krwotoku podpajęczynówkowym)
* Gromadzenie PMR nie tylko w komorach, ale i przestrzeni podpajęczynówkowej
57
Wodogłowie normotensyjne - objawy
```
Triada:
-apraksja chodu,
-nietrzymanie moczu
-zaburzenia funkcji
poznawczych
```
58
Wodogłowie normotensyjne - najważniejsze badania diagnostyczne
Najważniejsze badania diagnostyczne: NMR głowy; punkcja lędźwiowa z upustem 30 ml PMR i oceną chodu po 30 min od upustu
59
Wodogłowie normotensyjne - leczenie
shunt
60
Otępienie - diagnostyka
* Badanie przesiewowe w kierunku otępienia (MMSE, MoCA)
* Formalne badanie neuropsychologiczne
* Ocena pod kątem depresji
* Badanie neurologiczne
* Badania laboratoryjne: stężenie wit. B12/morfologia krwi, TSH; w wybranych sytuacjach badanie w kierunku HIV i kiły
* Neuroobrazowanie (guz, wodogłowie normotensyjne, krwiak podtwardówkowy)
