Krabbamein Svala Flashcards
Krabbamein
- Myndast þegar breytingar verða á erfðaefni frumna og veldur því að þær starfa ekki lengur eins og heilbrigðar frumur af sama tagi. Frumurnar fara meðal annars að fjölga sér stjórnlaust og þannig myndast illkynja æxli
- Getur vaxið útfrá öllum vefjum líkamans
- Getur vaxið inn í nærliggjandi vefi og líffæri og sáð sér til fjarlægra staða í líkamanum (meinvörp) með sogæðum eða blóði
- Er regnhlífarheiti/yfirheiti yfir marga ólíka sjúkdóma með ólíkar sjúkdómsmyndir (margar ólíkar undirtegundir)
- Er langvinnur sjúkdómur
Brjóstakrabbamein
Sýnileg einkenni
* Krónískur verkur í brjósti eða geirvörtu
* Geirvartan snýr vitlaust
* Útbrot eða annar litur í kringum geirvörtu
* Breyting á stærð og lögun brjóstsins
* Breyting á áferð á brjósti
* Þykknun eða “ber” í brjóstinu
* Bólgumyndun í brjóstinu
* Undarleg útferð úr geirvörtunni
Möguleg meðferð
* Skurðaðgerð
* Geislameðferð
Lyfjameðferð
* Cytostatica
* Hormónameðferð
* Líftæknilyf
* Einkennameðferð
Lungnakrabbamein
Nokkur dæmi um einkenni
* Hósti/blóðhósti
* Mæði
* Megrun
* Slappleiki
* Hæsi
* Verkur í brjósti
Mögulegar meðferðir
* Skurðaðgerð
* Geislameðferð
Lyfjameðferð
* Cytostatica
* Líftæknilyf
* Einkennameðferð
Krabbamein í meltingavegi
Nokkur dæmi um einkenni
* Lystarleysi/mettast fljótt
* Megrun
* Slappleiki
* Ileus
* Breytingar á hægðum
* Melena
* Ascites
Mögulegar meðferðir
* Skurðaðgerð
* Geislameðferð
* Lyfjameðferð
* Einkennameðferð
Sýn og stefna krabbameinshjúkrunar
Endurspeglar í stefnu hjúkrunar á Landspítala
Veita sérhæfða, árangursríka og örugga hjúkrun
Byggja hjúkrunina á heildrænni sýn, faglegri umhyggju, vinnubrögðum, virðingu fyrir lífi, réttindum og mannhelgi
Vera leiðandi í krabbameinshjúkrun, hafa sérhæfða þekkingu, sérfræðiþekkingu og góð tök á þverfaglegu samstarfi og samskiptum
Vera heiðarleg og fagmannleg í samskiptum og eiga árangursíkt samstarf við aðrar fagstéttir og stofnanir
Áhersla meðferðar í sjúkdómsferlinu og stig líknarmeðferðar:
Full meðferð (FM)
Full meðferð að endurlífgunum (FME) (með eða án takmarkana)
Lífslokameðferð (LLM)- (Meðferðaráætlun fyrir deyjandi-MÁD)
Fylgd (við aðstandendur)
Samtal um meðferðarmarkmið og meðferðarstig
Mikilvægt að þekkja og sýna skilning á óskum og markmiðum sjúklings til að hægt sé að veita viðeigandi þjónustu
Er ferli og hefur það markmið að draga fram lífsgildi sjúklings, óskir hans og markmið meðferðar áður en hann verður of veikur til að tjá sig eða taka ákvarðanir
Lögð áhersla á að umræðan undirbúi sjúklinga til að taka ákvörðun um meðferð þegar á þarf að halda
Samtalið sjálft er mikilvægast í þessu ferli og æskilegur hluti þess er að ákveða meðferðarstig
Þarf að fara fram endurtekið í sjúkdómsferlinu, sérstaklega þegar breyting verður á ástandi sjúklings
Rannsóknir benda til að samtal um meðferðarmarkmið snemma í sjúkdómsferlinu bæti lífsgæði sjúklinga, dragi úr að veitt sé meðferð sem skilar litlum árangri, bæti líðan aðstandenda, dragi úr innlögnum og sé hagkvæm. Rannsóknir sýna að samtal um lífslok og meðferðarmarkmið auki ekki vanlíðan sjúklinga
Ráðleggingar varðandi samtal um horfur - það sem ætti að gera
Gefa skýrar og heiðarlegar upplýsingar um horfur
Gefa upplýsingar um horfur á einhverju bili þar sem talað er um óvissi, t.d. “Ég tel að tíminn sem þú átt geti verið einhverjar vikur til nokkrir mánuðir, en tíminn gæti verið styttri eða lengri”
Nýta þagnir
Bera kennsl á ræða tilfinningaleg viðbrögð
Leggja áherslu á lífsgæði, gildi og áhyggjuefni sjúklings
Ráðleggingar varðandi samtal um horfur - það sem ætti EKKI að gera
Forðast að svara spurningum sjúklings um horfur
Gefa óljósar upplýsingar, t.d. “Þú ert með ólæknandi sjúkdóm” eða of nákvæmar upplýsingar “þú átt 6 mánuði eftir ólifaða”
Tala meira en helminginn af tímanum
Halda áfram að gefa upplýsingar þegar sjúklingur sýnir tilfinningaleg viðbrögð
Leggja eingöngu áherslu á læknisfræðilega hlið meðferðar
Lykilatriði
Einkenni eru algeng og hafa áhrif á líðan og lífsgæði sjúklinga
Greinið, metið og skráið einkenni og notið viðeigandi matstæki
Sjáið fyrir versnun á einkennum og breytið meðferð í samræmi við það
Metið árangur af meðferð
Meðferð einkenna byggist á þvergaglegri nálgun
Birtingarmynd krabbameina samfara versnandi sjúkdómi
þreyta, svefntruflanir, verkir, munnþurrkur, lystarleysi, skert minni, ógleði, einkenni vegna útlægs taugaskaða, ýmis húðeinkenni, kvíði, depurð og almenn vanlíðan
Mismunandi krabbamein hafa ólíka birtingarmynd í upphafi en einkennamynstur þeirra verður líkara með versnandi sjúkdómi.
Sjúklingarnir halda oft lengi líkamlegri og andlegri getu, en hrakar tiltölulega hratt á lokastigum sjúkdómsins. Það er því oft auðveldara að meta horfur þeirra en annarra sjúklinga með langvinnra sjúkdóma
Einkenni geta verið mismunandi eftir staðsetningu meinsins og eðli meðferðar en algeng einkenni hjá sjúklingum í krabbameinsmeðferð eru:
Sjúklingar með lokastigs krabbameinssjúkdóm finna fyrir hratt þverrandi líkamlegri og andlegri getu og færni, vaxandi magnleysi með þyngdartapi, lystarleysi og margvíslegum erfiðum einkennum eins og verkjum, andnauð, kvíða og þunglyndi, hægðatregðu, niðurgangi, ógleði og uppköstum og óráði
Krabbameinssjúklingar hafa að jafnaði meiri, útbreiddari og flóknari verki og þurfa hærri skammta ópíóíða og flóknari verkjalyfjameðferð en aðrir sjúkdómahópar
Kalsíumhækkun í blóði
Blóðkalsíumhækkun er algengasta lífshættulega efnaskiptaröskun hjá krabbameins-sjúklingum
Orsökin er oftast meinvörp í beinum, en helstu áhættuhóparnir eru:
* sjúklingar með mergæxli, brjósta-, nýrna-, lungna og skjaldkirtilskrabbamein
Um 20% sjúklinga með óeðlilega blóðkalsíumhækkun hafa ekki beinameinvörp
Hækkað kalsíum sést einnig t.d. við ofstarfsemi kalkirtla, þíasíð þvagræsilyfjanotkun, A vítamín eitrun og nýrnabilun
Einkenni kalsíumhækkunar í blóði
Algeng einkenni eru lasleiki, þróttleysi, lystarleysi, þorsti, ógleði, hægðatregða og flóðmiga
Alvarleg einkenni eru stöðug ógleði, uppköst, garnalömun, óráð, krampar, sljóleiki og meðvitundarleysi
Verkir geta aukist og verið undanfari blóðkalsíumhækkunar
Alltaf ætti að rannsaka einkenni sem vekja grun um blóðkalsíumhækkun
Mælið kreatínín (eða urea), reiknaðan gaukulsíunarhraða (eGFR), blóðsölt, lifrarpróf og frítt kalsíum í blóði
Það sem ber að hafa í huga áður en meðferð við kalsíumhækkun í blóði hefst
Nýuppgötvuð blóðkalsíumhækkun eða langvinn hækkun?
Hefur sjúklingur verið við góða líðan fyrir hækkunina?
Heilbrigðisstarfsfólk er sammála um að líkur eru á að meðferð gæti skilað langvarandi árangri?
Sjúklingur með lágt albumin í blóði getur haft hækkað S-kalsíum þar sem kalsíum er próteinbundið
Meðferð getur verið óviðeigandi hjá deyjandi sjúklingi við lífslok – leitið ráðgjafar ef í vafa.
Meðferð við kalsíumhækkun í blóði
Meðferð fer eftir hversu hátt kalkgildið er og hversu hratt það hefur hækkað. Meðferðin sem hér er lýst miðast við ofkölkun blóðs af völdum krabbameinssjúkdóma
* Fyrsta meðferð er vökvagjöf í æð (IV) með saltvatni NaCl 0,9% (1-3L/24 klst.) og bisfosfónati en þvagræsilyf aðeins gefið ef merki um hjartabilun
* Markmið meðferðar er að minnka einkenni og lækka S-kalsíum eða frítt kalsíum niður í eðlilegt gildi
** Eðlilegt gildi fyrir S-kalsíum er 2,15 – 2,60 mmól/L og frítt kalsíum 1,13 – 1,33mmól/L (Landspítali)
* Vökvagjöf í æð (IV) með NaCl 0,9% og bífosónöt í æð (IV) er kjörmeðferð
**Byrjið að gefa 200-300ml/klst í fyrstu og aðlagið síðan hraða sem viðheldur þvagflæði 150- 200ml/klst.
* Fyrsta val á bífosfónati á Landspítala er inj. Pamidronate (dísodium pamidrónat) 60-90mg í æð (IV); (eða inj. Zóledrónik sýru 4mg í æð (IV))
* Íhugið að hætta notkun lyfja sem auka hættu á nýrnabilun samfara meðferð með bífosfónötum
** bólgueyðandi verkjalyf (NSAIDs), þvagræsilyf, tíazíð-þvagræsilyf, ACE-hemjara
* Kalsítónín er skjótvirkara (< 48 klst.) en bífosfónöt en áhrifaminna. Nota má það í byrjun með bífosfónötum í svæsinni ofkölkun
* Barksterar nýtast í ofkölkun af völdum steranæmra æxla eins og mergæxla og eitilfrumuæxla
* Ekki er lengur ráðlagt að nota þvagræsilyf í meðferð við ofkölkun vegna hættu á vökvaskorti og truflunar á saltbúskap
