P072 Flashcards
AYODHYĀ KĀṆḌAM
04.66 Anuṣṭubh (Śloka)
अम्ल adj.
अम्ल adj. amla अम्ल a. [अम्-क्ल Uṇ.4.18.] Sour, acid; कट्वम्ललवणा- त्युष्णतीक्ष्णरूक्षविदाहिनः (आहाराः) Bg.17.9. -म्लः 1 Sourness, acidity, one of the six kinds of tastes or rasas q. v. यो दन्तहर्षमुत्पादयति मुखास्रावं जनयति श्रद्धां चोत्पादयति सो$म्लः (रसः) Suśr. -2 Vinegar. -3 Wood-sorrel. -4 = अम्ल- वेतस q. v. -5 The common citron tree. -6 Belch. -म्ली = चाङ्गेरी. -म्लम् Sour curds, butter-milk, with a fourth part of water. -Comp. -अक्त a. acidulated. -अङ्कुशः a variety of sorrel (˚वेतस्). -अध्यूषितम् a disease of the eye. -उद्गारः sour eructation. -काण्डम् N. of a plant (लवणतृण). -केशरः the citron tree. -गन्धि a. having a sour smell. -गोरसः sour butter-milk. -चुक्रिका, -चूडा a sort of a sorrel. -जम्बीरः, -निम्बकः the lime-tree. -त्वक् A seed of the tree Chirongia sapida (Mar. चारोळी). -नायकः = ˚वेतसः q. v. -निशा N. of a plant (शठी; Mar. आंबेहळद, कापूरकाचरी) -पञ्चक, -पञ्चफलम् a collection of five kinds of vegetables and fruits; कौलं च दाडिमं चैव वृक्षाम्लं चुक्रिका तथा । अम्लवेतसमित्येतदम्लपञ्चफलं स्मृतम् ॥ or जम्बीरं नागरङ्गं च तथाम्लं वेतसं पुनः । तिन्तिडीकं वीजपूरमम्लपञ्चफलं स्मृतम्. -पुत्रः N. of a plant (अश्मन्तक). (-त्री) तलाशीलता and क्षुद्राम्लिका -पनसः N. of a tree (लकुच). -पित्तम् acidity of stomach, sour bile. -पूरम् = वृक्षाम्लम् q. v. -फलः the tamarind tree. (-लम्) tamarind fruit. -भेदनः = ˚वेतस q. v. -मेहः a kind of urinary disease. -रस a. having an acid taste. (-सः) sourness, acidity. -रुहा a kind of betel (मालवदेशजनागवल्लीभेदः). -लोणिका, -लोणी, -लोलिका wood sorrel (Mar. चुका). -वर्गः a class of sour things including plants with acid leaves and fruits. -वल्ली N. of a plant (त्रिवर्णिका नाम कन्दविशेषः). -वाटकः hog-plum. -वाटिका a sort of betel. -वस्तूकः a sorrel (चुक्रम्). -वृक्षः the tamarind tree. -वेतसः a kind of sorrel (Mar. चुका, चांगेरी). -शाकः a sort of sorrel (शाकाम्ल, शुक्राम्ल, अम्ल, चुक्रिका, चूड) commonly used as a pot-herb. (-कम्) = वृक्षाम्लम्, चुक्रम्. -सारः 1 the lime tree. -2 a sort of sorrel (˚वेतस). -3 N. of a plant (हिंताल). (-रम्) rice-water after fermentation (काञ्जिकम्). -हरिद्रा N. of a plant (˚निशा).
AYODHYĀ KĀṆḌAM
04.67 Anuṣṭubh (Śloka)
शर्करा f.
HERE MEANS ‘ROCKS, STONES, GRAVEL” - LITERALLY
शर्करा f. śarkarā शर्करा [शॄ-करन् कस्य नेत्वम् Uṇ.4.3] 1 Candied sugar; द्राक्षा म्लानमुखी जाता शर्करा चाश्मतां गता । सुभाषित- रसस्याग्रे सुधा भीता दिवं गता ॥ Subhāṣ. -2 A pebble, gravel, small stone; पादुकान्तरप्रविष्टेव शर्करा Mk.5. -3 Gravelly mould; Mb.12.192.1 (com. शर्कराः कर्करसहिता मृत्). -4 Soil abounding in stony fragments, sand; अशर्करामविभ्रंशां समतीर्थामशैवलाम् (पुष्करिणीम्) Rām.3.73.11; सूपतीर्थां शुचिजलां शर्करापङ्कवर्जिताम् Mb.5.152.7; Bhāg.7.15.17. -5 A piece, fragment; कठिनकुचतटाग्रपाति पश्चादथ शतशर्करतां जगाम तासाम् Śi.7.69. -6 A potshered. -7 Any hard particle, as in जलशर्करा a nodule of water; i. e. hail. -8 The disease called gravel. -9 Golden earth; ह्रद इव तिमिनागसंवृतः स्तिमितजलो मणिशङ्खशर्करः Rām.2.81.16. (com. शर्कराः सुवर्ण- खनिमृत्तिकाः). -Comp. -अचलः 1 the ceremonial ‘mountain of sugar’ (a heap measuring eight Bhāras) given away by pious donors together with four smaller mountains called Viṣkambhaparvata. Three golden trees are planted on the mountain, while on the smaller mountains are placed idols of Cupid, Kubera and Brahmā as well as a golden image of the Surabhi cow. It was customary to give away similar mountains of butter, salt, paddy, cotton and sesamum seeds; दानान्तः- श्रुतशर्कराचलमथः खेनामृतान्धाः स्मरः N.21.154. -2 a sugarloaf (conical). -उदक sugar-water, water sweetened with sugar. -धेनुः a gift of sugar moulded in the shape of a cow; see शर्कराचल. -सप्तमी N. of an observance on the 7th day in the bright half of Vaiśākha.
AYODHYĀ KĀṆḌAM
04.67 Anuṣṭubh (Śloka)
गह्वर adj.
गह्वर adj. gahvara गह्वर a. (-रा or -री f.). 1 Deep, impervious; Bhāg.1.6.13. -2 Confused (in mind); बभूव गह्वरो ग्रामवासी को$पि जडः पुमान् Ks.61.39,41. -रम् 1 An abyss, a depth. -2 A thicket, forest; गुल्मतृणवीरुद्भिर्गह्वरमिव भव- त्येवमेव गृहाश्रमः Bhāg.5.14.4. -3 A cave, cavern; गौरीगुरोर्गह्वरमाविवेश R.2.26.46; Ṛs.1.21. -4 An inaccessible place. -5 A hiding-place. -6 A riddle. -7 Hypocrisy. -8 Weeping, crying. -9 Water. -1 A deep sigh. -रः An arbour, bower. -री 1 A cave, cavern, recess in a rock or mountain. -2 The earth.
AYODHYĀ KĀṆḌAM
04.68 Anuṣṭubh (Śloka)
झिल्ली f.
झिल्ली f. jhillī झिल्ली A cricket; लूतातन्तुवितानसंवृतमुखी झिल्ली चिरं रोदिति Sūkti.5.19. -2 A kind of musical instrument, cymbal. -3 A parchment. -4 The wick of a lamp. -5 A cloth for applying unguents, colours &c. -6 Sunshine. -7 Light, lustre. -8 Rice burnt by cooking in a saucepan &c.
AYODHYĀ KĀṆḌAM
04.69 Anuṣṭubh (Śloka)
जीवितं हास्यसेऽचिरात्
जीवितं हास्यसेऽचिरात् == ‘you will lose your life in no time’
जीवितं hāsyase: second person singular tense paradigm future class ātmanepada √hā
AYODHYĀ KĀṆḌAM
04.66 Anuṣṭubh (Śloka)
अपूप m. & n.
अपूप m. & n. apūpaḥ अपूपः [न पूयते विशीर्यते, पू-प. न. त. Tv.] 1 A small round cake of flour, meal &c. (Mar. वडा, घारगा, अनरसा &c.), thicker than ordinary cakes and mixed with sugar and spices; कृसरसंयावं पायसापूपमेव Ms.5.7. भीमेना- तिबलेन मत्स्यभवने$पूपा न संघट्टिताः Pt.3.172; अपूपं गुरवे तं च सामृतं स न्यवेदयत् । Bm.1.38. -2 Wheat. -3 Honeycomb. आदित्यो देवमंधु…अन्तरिक्षमपूपो Chān. Up.3.1.1. -शाला a Sweetmeat shop; सभाप्रपापूपशाला Ms.9.264.
AYODHYĀ KĀṆḌAM
04.67 Anuṣṭubh (Śloka)
काले काले फलं वापि विद्यते कुत्र सुन्दरि ।
काले काले फलं वापि विद्यते कुत्र सुन्दरि ।
TAKE THE NEGATION न FROM THE PRECEDING LINE WITH THE DISJUNCTIVE वा HERE AND RENDER:
‘…and (LIT. ‘or’) from time to time it is not (न) even known whence fruit (can be obtained for food), o fair lady’
