P119 Flashcards
(10 cards)
ĀRAṆYA KĀṆḌAM
01.33 Anuṣṭubh (Śloka)
आस्य n.
आस्य n. == MOUTH
āsya आस्य a. Belonging to the mouth or face. -स्यम् [अस्यते ग्रासो$त्र, अस् -ण्यत्] 1 The mouth, jaws; आस्यकुहरे, विवृतास्यः. -2 Face; आस्यकमलम्. -3 A part of the mouth used in pronouncing letters; तुल्यास्यप्रयत्नं सवर्णम् P.I.1. 9; आस्ये भवमास्यं ताल्वादिस्थानम् Sk; षडास्यानि Pt.5.55; (the six parts being the throat, head or brain, palate, tooth, lip, and nose. -4 Mouth, opening; व्रणास्यं अङ्कास्यम् &c. -Comp. -आसवः spittle, saliva. -पत्रम् a lotus. -लाङ्गलः 1 a dog. -2 a boar. -लोमन् n. beard.
ĀRAṆYA KĀṆḌAM
01.35 Anuṣṭubh (Śloka)
किन्नर m.
किन्नर m. a Kinnara, one of a class of magical beings
\
In Hindu mythology, a kinnara is a paradigmatic lover, a celestial musician, part human, part horse and part bird.
\
kinnara किन्नर See under किम्. 1 किम् ind. Used for कु only at the beginning of comp. to convey the senses of ‘badness’, ‘deterioration’, ‘defect’, ‘blame’ or ‘censure’; e. g. किंसखा a bad friend; किन्नरः a bad or deformed man &c.; see comp. below. -Comp. -ज a. born somewhere (not in a noble family) मन्ये किंजमहं घ्नन्तं त्वामक्षत्रियजे रणे Bk.6.133. -दासः a bad slave, or servant. -नरः a bad or deformed man; a mythical being with a human figure and the head of a horse (अश्वमुख); चयोदाहरणं बाह्वोर्गापयामास किन्नरान् R.4.78; उद्गास्य- तामिच्छति किन्नराणां तानप्रदायित्वमिवोपगन्तुम् Ku.1.8. ˚ईशः, ˚ईश्वरः 1 an epithet of Kubera. -2 a kind of musical instrument. (-री f.) 1 a female Kinnara; Me.58. -2 a kind of lute. -पुरुषः ‘a low or despicable man’, a mythical being with a human head and the form of a horse; Ku.1.14; किंपुरुषाणां हनुमान् Bhāg.11.16.29. ˚ईश्वरः an epithet of Kubera. -प्रभुः a bad master or king; हितान्न यः संशृणुते स किंप्रभुः Ki.1.5. -राजन् a. having a bad king. (-m.) a bad king. -विवक्षा Slandering; Rām.5. -सखि m. (nom. sing. किंसखा) a bad friend; स किंसखा साधु न शास्ति यो$धिपम् Ki.1.5. 2 किम् pron. a. (nom. sing. कः m., का f., किम् n.) 1 Who, what, which used interrogatively); प्रजासु कः केन पथा प्रयातीत्यशेषतो वेदितुमस्ति शक्तिः Ś.6.26; करुणाविमुखेन मृत्युना हरता त्वां वद किं न मे हृतम् R.8.67; का खल्वनेन प्रार्थ्यमानात्मना विकत्थते V.2; कः को$त्र भोः. कः कौ के कं कौ कान् हसति च हसतो हसन्ति हरणाक्ष्यः Udb. The pronoun is often used to imply ‘power or authority to do a thing’; i. e. के आवां परित्रातुं दुष्यन्तमाक्रन्द Ś.1; ‘who are we &c.’, i. e. what power have we &c.; नृपसद्मनि नाम के वयम् Bh.3.27; who are we, i. e. what position have we &c. Sometimes किम् means ‘long’ as applied to time especially in combination with खलु or अपि or इव; का खलु वेला पत्रभवत्याः प्राप्तायाः Ve.1; ‘what a time’ i. e. a long time has elapsed, &c.; so को$पि कालस्तस्या आगत्य गतायाः Ratn 3; or क इव कालः Māl.3. -2 The neuter (किम्) is frequently used with instr. of nouns in the sense of ‘what is the use of’; किं स्वामिचेष्टानिरूपणेन H.1; लोभश्चेदगुणेन किम् &c. Bh.2.55; किं तया दृष्ट्या Ś.3; किं कुलेनोपदिष्टेन शीलमेवात्र कारणम् Mk.9.7. अपि, चित्, चन, चिदपि or स्वित् are often added to किम् to give it an indefinite sense; विवेश कश्चिज्जटिलस्तपोवनम् Ku.5.3. a certain ascetic; दमघोषसुतेन कश्चन प्रतिशिष्टः प्रतिभानवानथ Śi.16.1; कश्चित्कान्ताविरहगुरुणा स्वाधिकारात्प्रमत्तः Me.1. &c.; का$पि तत एवागतवती Māl.1; a certain lady; कस्या$पि को$पिति निवेदितं च 1.33; किमपि, किमपि … जल्पतोरक्रमेण U.1.27; कस्मिंश्चिदपि महाभागधेयजन्मनि मन्मथ- विकारमुपलक्षितवानस्मि Māl.1; किमपि, किंचित् ‘a little’, वस्तु- सिद्धिर्विचारेण न किंचित् कर्मकोटिभिः Vivekachūdamaṇi; ‘somewhat’ Y.2.116; U.6.35. किमपि also means ‘indeseribable’; see अपि. इव is sometimes added to किम् in the sense of ‘possibly’, ‘I should like to know’; (mostly adding force and elegance to the period); विना सीतादेव्या किमिव हि न दुःखं रघुपतेः U.6.3; किमिच हि मधुराणां मण्डनं नाकृतीनाम् Ś.1.2; see इव also. -ind. 1 A particle of interrogation; जातिमात्रेण किं कश्चिद्धन्यते पूज्यते क्वचित् H.1.55 ‘is any one killed or worshipped’ &c.; ततः किम् what then. -2 A particle meaning ‘why’, ‘wherefore’; किमकारणमेव दर्शनं बिलपन्त्यै रतये न दीयते Ku.4.7. -3 Whether (its correlatives in the sense of ‘or’ being किं, उत, उताहो, आहोस्वित्, वा, किंवा, अथवा; see these words). -Comp. -अपि ind. 1 to some extent, somewhat, to a considerable extent. -2 inexpressibly, indescribably (as to quality, quantity, nature &c.). -3 very much, by far; किमपि कमनीयं वपुरिदम् Ś.3; किमपि भीषणम्, किमपि करालम् &c. -अर्थ a. having what motive or aim; किमर्थोयं यत्नः. -अर्थम् ind. why, wherefore. -आख्य a. having what name; किमाख्यस्य राजर्षेः सा पत्नी. Ś.7. -इति ind. why, indeed, why to be sure, for what purpose (emphasizing the question); तत्किमित्युदासते भरताः Māl.1; किमित्यपास्याभरणानि यौवने धृतं त्वया वार्धकशोभि वल्कलम् Ku.5.44. -उ, -उत 1 whether-or (showing doubt or uncertainty); किमु विष- विसर्पः किमु मदः U.1.35; Amaru.12. -2 why (indeed) कं च ते परमं कामं करोमि किमु हर्षितः Rām.1.18.52. प्रियसुहृ- त्सार्थः किमु त्यज्यते. -3 how much more, how much less; यौवनं धनसंपत्तिः प्रभुत्वमविवेकिता । एकैकम यनर्थाय किमु यत्र चतुष्टयम् ॥ .II Pr.11; सर्वाविनयानामेकैकमप्येषामायतनं किमुत समवायः K.13; R.14.35; Ku.7.65. -कथिका f. A doubt or hesitation; यत्र कर्मणि क्रियमाणे किंकथिका न भवति तत्कर्तव्यम् । यत्र तु हृदयं न तुष्यति तद्वर्जनीयम् ॥ Medhātithi’s gloss on Ms.4.161. -करः a servant, slave; अवेहि मां किंकरमष्टमूर्तेः R.2.35. (-रा) a female servant. (-री) the wife of a servant. -कर्तव्यता, -कार्यता any situation in which one asks oneself what should be done; यथा किंकार्यतामूढा वयस्यास्तस्य जज्ञिरे Ks.1.11. किंकर्तव्यतामूढः ‘being at a loss or perplexed what to do’. -कारण a. having what reason or cause, -किल ind. what a pity (expressing displeasure or dissatisfaction न संभावयामि न मर्षयामि तत्रभवान् किंकिल वृषलं याजयिष्यति Kāshika on P.III.3.146. -कृते ind. what for ? कामस्य किंकृते पुष्पकार्मुकारोपणग्रहः Ks.71.79. -क्षण a. one who says ‘what is a moment’, a lazy fellow who does not value moments; H.2.89. -गोत्र a. belonging to what family; किंगोत्रो नु सोम्यासि Ch. Up.4.4.4. -च ind. moreover, and again, further. -चन ind. to a certain degree, a little; -चित् ind. to a certain degree, somewhat, a little; किंचिदुत्क्रान्तशैशवौ R.15.33, 2.46,12.21. ˚ज्ञ a. ‘knowing little’, a smatterer. ˚कर a. doing something useful. ˚कालः sometime, a little time. ˚प्राण a. having a little life. ˚मात्र a. only a little. -छन्दस् a. conversant with which Veda. -स्तनुः a species of spider. -तर्हि ind. how then, but, however. -तु ind. but, yet, however, nevertheless; अवैमि चैनामनघेति किंतु लोकापवादो बलवान्मतो मे R.14.43,1.65. -तुघ्नः one of the eleven periods called Karaṇa. -दवः an inferior god, demi-god; किंदेवाः किन्नराः नागाः किम्पुरुषादयः Bhāg.11.14.6. -देवत a. having what deity. -नामधेय, -नामन् a. having what name. -निमित्त a. having what cause or reason, for what purpose. -निमित्तम् ind. why, wherefore, -नु ind. 1 whether; किं नु मे मरणं श्रेयो परित्यागो जनस्य वा Nala.1.1. -2 much more, much less; अपि त्रैलोक्यराज्यस्य हेतोः किं नु महीकृते Bg.1.35. -3 what indeed; किं नु मे राज्येनार्थः -4 but, however; किं नु चित्तं मनुष्याणामनित्यमिति मे मतम् Rām.2.4.27. -नु खलु ind. 1 how possibly, how is it that, why indeed, why to be sure; किं नु खलु गीतार्थमाकर्ण्य इष्टजनविरहा- दृते$पि बलवदुत्कण्ठितो$स्मि Ś.5. -2 may it be that; किं नु खलु यथा वयमस्यामेवमियमप्यस्मान् प्रति स्यात् Ś.1. -पच, -पचान a. miserly, niggardly. -पराक्रम a. of what power or energy. -पाक a. not mature, ignorant, stupid. -कः a. medical plant, Strychnos nux vomica (Mar. कुचला); न लुब्धो बुध्यते दोषान्किंपाकमिव भक्षयन् Rām.2.66.6. -पुनर् ind. how much more, how much less; स्वयं रोपितेषु तरुषूत्पद्यते स्नेहः किं पुनरङ्गसंभवेष्वपत्येषु K.291; Me.3.17; Ve.3. -पुरुषः an inferior man, Bhāg.11.14.6. -प्रकारम् ind. in what manner. -प्रभाव a. possessing what power. -भूत a. of what sort of nature. -रूप a. of what form or shape. -वदन्ति, -न्ती f. rumour, report; स किंवदन्तीं वदतां पुरोगः (पप्रच्छ) R.14.31. मत्संबन्धात्कश्मला किंवदन्ती U.1.42; U.1.4. -वराटकः an extravagant man. -वा ind. 1 a particle of interrogation; किं वा शकुन्तलेत्यस्य मातुराख्या Ś.7. -2 or (corr. of किं ‘whether’); राजपुत्रि सुप्ता किं वा जागर्षि Pt.1; तत्किं मारयामि किं वा विषं प्रयच्छामि किं वा पशुधर्मेण व्यापादयामि ibid.; Ś. Til.7. -विद a. knowing what. -व्यापार a. following what occupation. -शील a. of what habits, -स्वित् ind. whether, how; अद्रेः शृङ्गं हरति पवनः किंस्विदित्युन्मुखीभिः Me.14.
ĀRAṆYA KĀṆḌAM
01.36 Vaṃśastha
चामीकर n.
चामीकर n. gold
\
I THINK प्रतप्तचामीकर MEANS ‘refined gold’ BUT CANNOT FIND IT NOW. NOTE:
प्रतप्त n. (prob.) annealed gold
ĀRAṆYA KĀṆḌAM
01.36Vaṃśastha
आकृति f.
आकृति f. a well-formed shape
BUT HERE IT IS EITHER m. GENDER OR (AS IT IS USED IN A CPD) A BV IN THE m. USED AS A SUBSTANTIVE
==
आकार m. (in fine compositi or ‘at the end of a compound’ f(ā-). ) form, figure, shape, stature, appearance, external gesture or aspect of the body, expression of the face (as furnishing a clue to the disposition of mind)
ĀRAṆYA KĀṆḌAM
01.37 Vaṃśastha
आर्तिहर mfn.
आर्तिहर mfn. destroying pain, removing pain, analgesic
\
SO प्रणतार्तिहारिन् adj. == ‘taking away the pain of those who prostrate themselves’ &&
प्रपन्नसर्वार्तिहर adj. == ‘taking away all the pain of suppliants’
ĀRAṆYA KĀṆḌAM
01.38 Upajāti (Indravajra)
दुर्वाससाकारणकोपमूर्तिना
दुर्वाससाकारणकोपमूर्तिना == दुर्वाससा + अकारणकोपमूर्तिना
== INSTRUM SG M OF दुर्वासस् अकारणकोपमूर्तिन् ==
BY (THE SAGE) DURVASAS, THE EMBODIMENT OF CAUSELESS ANGER
ĀRAṆYA KĀṆḌAM
01.37 Vaṃśastha
भवप्रवाहोपरम m.
भवप्रवाहोपरम m. ‘the cessation of the stream (प्रवाह m.) of being or rebirth’
ĀRAṆYA KĀṆḌAM
01.37 Vaṃśastha
प्रणतार्तिहारिन् adj.
प्रणतार्तिहारिन् adj. == ‘taking away the pain of those who prostrate themselves’
ĀRAṆYA KĀṆḌAM
01.37 Vaṃśastha
प्रपन्नसर्वार्तिहर adj.
प्रपन्नसर्वार्तिहर adj. == ‘taking away all the pain of suppliants’
ĀRAṆYA KĀṆḌAM
01.37 Vaṃśastha
घृणा f.
घृणा f. ghṛṇā घृणा [घृ-नक्] 1 Compassion, pity, tenderness; तां विलोक्य वनितावधे घृणां पत्रिणा सह मुमोच राघवः R.11.17;9.81; Ki.15.13. -2 Disgust, aversion, contempt; तत्याज तोषं परपुष्टघुष्टे घृणां च वीणाक्वणिते वितेने N.3.6;1.2; R.11. 65. -3 Reproach, censure. -Comp. -अर्चिः m. fire.
